Wspólny raport firmy doradczej Colliers International i międzynarodowej firmy prawniczej CMS pokazuje, że Europa Środkowa i Wschodnia może stanąć w obliczu znacznego niedoboru mieszkań studenckich w ciągu najbliższych 10 lat. Raport zatytułowany „Student housing in CEE – the next big thing” analizuje rozwój sektora prywatnych akademików w głównych krajach regionu (CEE-6) i prezentuje opinie inwestorów oraz możliwości rozwoju dotyczące tego segmentu rynku.

Małe budżety studenckie, niska jakość przestrzeni oferowanych na wynajem oraz państwowych akademików, a także ograniczone budżety uczelni zahamowały rozwój tego segmentu nieruchomości w Europie Środkowej i Wschodniej. Jednak zmiana demograficzna oraz napływ studentów zagranicznych, powoduje zmianę oczekiwań w zakresie dostępności akademików i cen ich najmu w kierunku standardów międzynarodowych. Czy jednak region jest przygotowany, by sprostać potencjalnemu popytowi na akademiki prywatne?

Ponad 32% ankietowanych inwestorów już jest aktywnych w sektorze prywatnych akademików w Europie Środkowej i Wschodniej lub zamierza w nim działać. Polska została uznana za najbardziej popularny rynek zarówno pod względem dotychczasowej, jak i dopiero rozważanej działalności inwestycyjnej (50% respondentów), a za Polską znalazły się Czechy (28%) i Węgry (14%). Jak wynika z raportu, podaż miejsc w domach studenckich w wielu regionach jest znacznie niższa od prognozowanego popytu.

Zgodnie z raportem większość miast Europy Środkowej i Wschodniej do 2028 roku będzie odczuwać znaczny niedobór zakwaterowania dla studentów. Wykorzystując model popyt-podaż , odzwierciedlający wyliczone założenie dotyczące liczby studentów zagranicznych w danym mieście w stosunku do podaży łóżek, ujawniono, że Warszawa będzie mieć największe braki w zakresie zakwaterowania w 2028 r. (niedobór 8399 łóżek), następnie Budapeszt (3679), Kraków (1227), Praga (1795) i Bratysława (298). Bukareszt był jedynym miastem z nadwyżką miejsc dla studentów. W tym scenariuszu, przy założeniu, że na lokal z sypialnią przypada jedno łóżko, zakładana wartość zasobów mieszkaniowych wynosi 1,22 mld euro.

— Aktywność i wydatki studentów nieszczególnie idą w parze z cyklem koniunkturalnym. W związku z tym popyt ze strony użytkownika końcowego nie jest skorelowany z popytem w sektorach silniej związanych ze wzrostem PKB, np. biurowym lub magazynowym. Tę właściwość powinni rozważyć inwestorzy już teraz, ponieważ szacunki dotyczące wzrostu PKB w strefie euro (i innych krajach na świecie) są korygowane w dół — komentuje Mark Robinson, ekspert Colliers International ds. badań rynku w regionie CEE.

Ponad 87% ankietowanych inwestorów uważa, że istnieje znaczny niedobór prywatnych akademików („PBSA” – Purpose Built Student Accommodation) w Europie Środkowej i Wschodniej. Zdecydowana większość inwestorów (74%) pytana o to, czy wolą budować, czy kupować produkty PBSA w naszym regionie, uznała, że jest gotowa budować samodzielnie, a nie polegać na kupnie gotowego produktu.

Trend ten jest już widoczny w regionie, gdzie powstaje 8 prywatnych akademików, w tym: projekt LivinnX firmy Golub GetHouse – nowoczesny akademik z 290 lokalami w Krakowie; Student Depot firmy Griffin Real Estate – sieć prywatnych akademików w Poznaniu, Łodzi, Lublinie i Wrocławiu. Ten ostatni inwestor zasygnalizował również zamiar inwestowania w kolejne projekty w Krakowie i Wrocławiu do 2021 roku, co zwiększy liczbę miejsc noclegowych do 2700.

— Sektor prywatnych akademików otwiera ogromne możliwości zarówno dla graczy, którzy zdecydowali się na budowę własnych projektów, jak i dla inwestorów, którzy są gotowi wspierać finansowo deweloperów. Dla kapitału instytucjonalnego oznacza to nieco większe ryzyko, ponieważ projekty tego typu dopiero wchodzą w fazę rozwoju, ale korzyści znacznie je przewyższają. Chodzi nie tylko o bezpośrednie zyski z inwestycji, ale także możliwość budowania portfela w całym kraju. Kluczowe jest, jak zwykle w takich projektach, znalezienie właściwych partnerów, choć na stosunkowo dojrzałych rynkach inwestorzy są gotowi na przedsięwzięcia tupu joint venture. Dla wielu graczy inwestycja w PBSA jest również naturalnym zabezpieczeniem dla inwestycji w pozostałe klasy aktywów, które są bardziej podatne na cykle rynkowe — mówi Dorota Wysokińska-Kuzdra, partner, dyrektor działu Corporate Finance CEE w Colliers International.

Studenci ankietowani w 2017 roku wyrażali potrzebę rozwoju zasobów mieszkaniowych w całym regionie, przy czym największe niezadowolenie z obecnej sytuacji dotyczyło Rumunii, w tym m.in. kosztów, lokalizacji, standardu domów studenckich i konieczności dojazdów. Opinie studentów na temat polskiego rynku również wskazują na konieczność rozwoju tego segmentu rynku. Ze względu na rosnący odsetek studentów zagranicznych w całym regionie o średnio 3,6% rocznie, należy skupić się na odnawianiu zasobów mieszkaniowych dla tej grupy najemców, aby przyciągać zarówno studentów zagranicznych, jak i krajowych. Ma to szczególne znaczenie wobec malejącej w ostatnich latach liczby studentów w Polsce oraz ich mniejszej siły nabywczej. Ponad 20% studentów ankietowanych w 2017 roku w krajach CEE-6, z wyjątkiem Czech, doświadczało problemów finansowych.

— W segmencie prywatnych akademików mamy jedynie 20 takich obiektów na sześciu rynkach Europy Środkowo-Wschodniej. Kolejne osiem jest obecnie w realizacji, w tym m.in. Warszawie, Krakowie oraz Bukareszcie, co wskazuje na rosnącą popularność tego typu przedsięwzięć inwestycyjnych. I choć obecnie tempo powstawania nowych akademików prywatnych jest niższe niż potrzeby, należy spodziewać się rosnącego zainteresowania inwestorów tym segmentem rynku nieruchomości — podkreśla Wojciech Koczara, partner zarządzający zespołem nieruchomościowym kancelarii CMS w Polsce oraz w Europie Środkowo – Wschodniej.

— Jak pokazują wyniki naszego raportu, rynek akademików prywatnych nie podlega cyklom koniunkturalnym, co jest istotnym czynnikiem dla inwestorów podejmujących decyzje inwestycje. Z zyskami (investment yields) na poziomie 6% w głównych ośrodkach akademickich w Europie oraz 7% w regionalnych ośrodkach, niską podażą przy wysokim popycie na pokoje w nowoczesnych akademikach, potencjał wzrostu w tym segmencie rynku nieruchomościowego jest ogromny. Oczywiście pozostaje pytanie o możliwości finansowe potencjalnych najemców — dodaje Lidia Dziurzyńska-Leipert, partner w kancelarii CMS w zespole nieruchomości i budownictwa, z ramienia CMS kierująca zespołem doradzającym przy realizacji projektów domów studenckich.

Autorami raportu są:  firma doradcza Colliers International i międzynarodowa firma prawnicza CMS.

Rosnące zainteresowanie międzynarodowych korporacji powierzchniami coworkingowymi było jednym z trendów, który wpłynął na rynek powierzchni biurowych w czterech największych stolicach regionu Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW) w 2018 roku – czytamy na wstępie najnowszego raportu firmy Cushman&Wakefield (C&W).

Całkowity zasób elastycznych biur w Budapeszcie, Moskwie, Pradze i Warszawie wynosi już 286 000 mkw., co jest równowartością ok. 1% łącznego zasobu biurowego tych miast (29,9 mln mkw.). Popyt generowany przez operatorów coworkingowych w 2018 roku stanowił natomiast 5% łącznego wolumenu najmu na rynku biurowym w stolicach EŚW.

W 2018 roku operatorzy coworkingowi podpisali w czterech największych stolicach regionu EŚW umowy najmu na ponad 200 000 mkw. powierzchni biurowej. Najaktywniejszym rynkiem była Warszawa, gdzie umowy najmu z operatorami powierzchni elastycznych objęły 92 400 mkw., co dało 10,7% udział w całkowitym wolumenie najmu na rynku biurowym. Nieco mniej, bo 64 300 mkw., podpisano w Moskwie (3,2% całkowitego wolumenu najmu), a w Pradze i Budapeszcie odpowiednio – 27 100 mkw. (5,2%) i 17 500 mkw. (3,3%).

Obecnie to Moskwa z ponad 129 000 mkw. elastycznej powierzchni biurowej pozostaje liderem wśród stolic EŚW. Warszawa z 77 400 mkw. jest na drugim miejscu. Kolejne pozycje zajmują Praga – 37 100 mkw. i Budapeszt – 17 500 mkw. Największym operatorem powierzchni elastycznych w regionie pozostaje Grupa IWG (w Polsce właściciel m.in. marek Regus i Spaces), która posiada największy zasób powierzchni biurowej w Budapeszcie, Moskwie i Pradze. W Warszawie na pierwszym miejscu uplasował się BusinessLink, przed takimi markami jak WeWork i NewWork.

W ostatnich 12 miesiącach największą ekspansję wśród stolic w regionie EŚW prowadziła firma WeWork. Ten największy na świecie operator powierzchni coworkingowych otworzył swoje nowe biura w Moskwie, Pradze i Warszawie. Jedynym nowym operatorem, który zdecydował się na rozwój w Budapeszcie był HubHub.

– Rynek powierzchni coworkingowych przeżywa prawdziwy rozkwit. Jesteśmy obecnie w fazie intensywnego rozwoju tego segmentu w całym regionie EŚW. Duzi operatorzy są zainteresowani wejściem nie tylko do największych europejskich stolic, ale także rozwojem na mniejszych rynkach. W Polsce interesująca będzie szczególnie ekspansja na rynkach regionalnych, ponieważ w Warszawie najlepsze i najciekawsze lokalizacje dla najemców z tego sektora wydają się być już pozajmowane – powiedział Mikołaj Niemczycki, Associate, Coworking Clients Manager, Cushman & Wakefield.

Autorem raportu są specjaliści z firmy Cushman&Wakefield.

Z najnowszego raportu międzynarodowej firmy doradczej Cushman & Wakefield „European Shopping Centre: The Development Story” wynika, że wraz z wkraczaniem rynków centrów handlowych w fazę dojrzałą w większości krajów europejskich wzrośnie polaryzacja pomiędzy najlepszymi i najbardziej popularnymi obiektami handlowymi a drugorzędnymi centrami handlowymi, które ze względu na słabsze wyniki będą musiały dywersyfikować swoją ofertę, aby przetrwać.

Według danych zaprezentowanych w corocznym raporcie, w 2018 roku wybudowano ok. 2,6 mln m kw. nowej powierzchni w centrach handlowych w Europie, czyli o 28% mniej niż rok wcześniej. To najniższa podaż od 24 lat i porównywalna do wolumenów dostarczanych na rynek na początku lat 90., gdy w Europie Środkowo-Wschodniej powstawały pierwsze tradycyjne centra handlowe.

Jednak pomimo spowolnienia tempa przyrostu nowej podaży w ostatnich pięciu latach, łączne zasoby powierzchni handlowej w Europie cały czas się powiększają i wynoszą obecnie 168,1 mln m kw., co przekłada się na rosnącą rywalizację na rynku centrów handlowych. Dążąc do utrzymania pozycji rynkowej, deweloperzy stawiają przede wszystkim na przebudowę i modernizację istniejących obiektów, aby stworzyć nowoczesne centra handlowo-rozrywkowe, które będą kusiły rozbudowaną ofertą i atrakcyjną estetyką.

Silvia Jodlowski, starszy analityk w firmie Cushman & Wakefield, autorka raportu, powiedziała: „Największe możliwości realizacji nowych inwestycji na rynku centrów handlowych dotyczą dwóch rodzajów obiektów. Z jednej strony w miejsce starzejących się i nieatrakcyjnych centrów handlowych będą powstawały innowacyjne obiekty o dominującej pozycji i bogatej ofercie rozrywkowej, a z drugiej strony szanse na rozwój mają mniejsze, lokalne centra handlowe typu convenience, w przypadku których kluczem do sukcesu jest odległość do sklepu, obecność operatora spożywczego i odpowiedni dobór najemców”.

Rozwój rynku centrów handlowych w Europie Zachodniej spowolnił wskutek rosnących obaw związanych z ekspansją sektora e-commerce oraz coraz większej aktywności w segmencie głównych ulic handlowych. Najwięcej nowej powierzchni handlowej czwarty rok z rzędu oddano do użytku we Francji – 237 tys. m kw.

W Wielkiej Brytanii rynek centrów handlowych nadal się rozwija pomimo nadpodaży i zamykania sklepów z powodu rosnącej popularności sprzedaży internetowej. Deweloperzy koncentrują się na zwiększaniu odwiedzalności stwarzając wyjątkowe i interaktywne doznania zakupowe poprzez poszerzanie oferty rozrywkowej i budowę obiektów wielofunkcyjnych. W 2018 roku Wielka Brytania zajęła trzecie miejsce pod względem wolumenu nowej podaży w Europie Zachodniej dzięki oddaniu do użytku 147 tys. m kw. nowej powierzchni, z czego 74% w ramach dwóch inwestycji. Stanowi to 8-procentowy wzrost w porównaniu z rokiem 2017.

W Finlandii migracja ludności do miast sprzyja rozwojowi rynku centrów handlowych – 80% całkowitego wolumenu wybudowanej powierzchni znajduje się w trzech największych regionach kraju: w Helsinkach, Tampere i Turku. Z kolei w Europie Południowej liderem pod względem podaży nowej powierzchni w centrach handlowych była ponownie Hiszpania – czytamy dalej w raporcie C&W.

Spośród krajów Europy Środkowo-Wschodniej najwięcej nowej powierzchni handlowej powstało w Turcji – 525 tys. m kw. To o prawie 50% mniej niż w 2017 roku, ponieważ deweloperzy zaczynają koncentrować się na mniejszych obiektach oraz modernizacji i optymalizacji istniejących centrów handlowych. W Rosji, która zajęła drugie miejsce w Europie pod względem aktywności deweloperskiej w 2018 roku, powstało 436 tys. m kw., czyli najmniej od 15 lat. Obecnie w budowie znajduje się 1,8 mln m kw. nowej powierzchni handlowej, co przełoży się na wzrost podaży w latach 2019-20.

Dobra koniunktura gospodarcza Polski stwarza doskonałe warunki do rozwoju rynku centrów handlowych. W 2018 roku polski rynek powiększył się o ok. 300 tys. m kw., co było trzecim najlepszymi wynikiem w Europie. Tak jak w Europie Zachodniej, rozwój sektora e-commerce oznacza wzrost konkurencji, zmuszając właścicieli do wprowadzania rozwiązań, które wpłyną na zwiększenie atrakcyjności posiadanych obiektów w oczach odwiedzających.

Małgorzata Dziubińska, Associate Director w dziale Doradztwa i Badań Rynkowych, Cushman & Wakefield, powiedziała: „Polska nadal pozostaje zieloną wyspą w Europie będąc na trzecim miejscu pod względem powierzchni handlowej w centrach handlowych i obiektach wielofunkcyjnych oddanych w 2018 r. Jednak dojrzałość polskiego rynku handlowego, rosnąca konkurencja, a także zmieniające się wymagania klientów wymuszają zmiany, za którymi muszą podążać właściciele i zarządcy. Stąd tak duża liczba obiektów jest obecnie w trakcie przebudowy lub modernizacji. Obserwujemy również zwiększony popyt najemców na obiekty wielofunkcyjne. W związku z dość dużym nasyceniem powierzchnią handlową w większych miastach, naturalnym procesem będzie zwiększony udział w podaży obiektów o mniejszej powierzchni handlowej, odpowiednich dla mniejszych rynków, które wciąż nie są jeszcze nasycone. W efekcie roczna podaż nowej powierzchni handlowej w najbliższych latach nie będzie już tak wysoka, jak w ostatnim czasie”.

W innych krajach Europy Środkowej rynki centrów handlowych rozwijają się w stabilnym tempie – w Bułgarii i Czechach oraz na Słowacji i Węgrzech wkraczają w fazę dojrzałą. Nowe inwestycje mogą zacząć powstawać w ramach obiektów wielofunkcyjnych oraz w lokalizacjach śródmiejskich i w pobliżu węzłów komunikacji publicznej. W latach 2019-2020 całkowita podaż nowej powierzchni handlowej w Europie Środkowo-Wschodniej może wynieść 4,4 mln m kw.

Silvia Jodlowski dodaje: „Właściciele obiektów i inwestorzy będą musieli dostosować się do polaryzacji na rynku centrów handlowych. Przewidujemy, że tradycyjnych centrów handlowych będzie powstawało niewiele. Wzrośnie natomiast liczba inwestycji w przebudowę i zmianę funkcji istniejących obiektów w odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie na powierzchnię elastyczną.

Obiekty wielofunkcyjne cieszą się coraz większym zainteresowaniem inwestorów, którzy dostrzegają ich prawdziwy potencjał. W niektórych krajach europejskich – a dobrym przykładem jest tu Francja – deweloperzy centrów handlowych podejmują starania w celu dywersyfikacji, wprowadzając nowe formaty takie jak parki handlowe i formaty hybrydowe obejmujące funkcje biurowe, hotelowe i mieszkaniowe”.

Autorem raportu są eksperci z firmy Cushman & Wakefield.