Polski rynek nieruchomości rozwija się w dużym tempie, co można zauważyć choćby w segmencie biurowym. Wiele korporacji i dużych sieci przygotowujących się do ekspansji, poszukuje biur na wynajem w wysokim standardzie.

Szklane wieżowce z powierzchniami biurowymi zalewają miasta

Chociaż mogłoby się wydawać, że działek pod budowę nowych inwestycji ubywa w zastraszającym tempie, to jednak w dalszym ciągu obserwujemy pojawianie się nowych biurowych projektów. Wiele kompleksów biurowych powstaje na obrzeżach miast – sytuacja ta dotyczy zarówno mniejszych miejscowości, jak i dużych miejskich aglomeracji.

Niemniej jednak, zwłaszcza w przypadku dużych miasta, można zaobserwować pewną tendencję. Najbardziej prestiżowe, wyróżniające się zarówno konstrukcją zewnętrzną jak i wewnętrznym wyposażeniem biurowce zlokalizowane są najczęściej w ścisłym centrum. Dużym uznaniem cieszą się także lokalizacje w prestiżowych dzielnicach, stanowiących często kolebki biznesowe.

Powierzchnie biurowe- co jest ważne dla najemcy?

Na jakie cechy biurowców najemcy najczęściej zwracają uwagę? Co jest dla nich istotne przy wyborze lokalizacji?
Lokalizacja, o której wcześniej pisaliśmy, ma często kluczowe znaczenie. Wielu firmom zależy na szybkim dostępie do autostrady, inne chcą być zlokalizowane w ścisłym centrum. Wiele zależy od rodzaju działalności przedsiębiorstwa.
Sam budynek biurowy powinien jednak spełniać szereg wymagań, a te z roku na rok się zmieniają. Najemcy stają się coraz bardziej wymagający, a właściciele budynków biurowych oraz firmy odpowiadające za proces ich komercjalizacji, starają się te wymagania spełniać.

Coraz bardziej istotna staje się kwestia innowacyjności. Dla najemców ważne jest, aby biurowiec kojarzył się z prestiżem i nowoczesnością. Istotne jest użycie nowoczesnych technologii IT. Tzw. „smart office” to budynki, które dzięki nowoczesnych rozwiązaniom technologicznym ułatwiają pracę wyposażone są często w elektroniczny dostęp do biura, elektroniczne drzwi otwierane za pomocą kart dostępu itp. Bardziej prestiżowe biurowce oferują aplikacje mobilne, dzięki którym pracownicy mają możliwość łączenia się np. z drukarką za pomocą smartfona. To proste i niezwykle przydatne rozwiązania, które ułatwiają pracę i poprawiają wydajność pracowników a także ich poczucie komfortu.

Ekologia to kolejna z zalet, która przyciąga najemców do biurowca. Zastosowanie ekologicznych i energooszczędnych rozwiązań jest nie tylko modne i rzucające dobre światło na wizerunek firmy, ale również opłacalne. Dzięki zmniejszeniu zużycia materiałów biurowych, czasu używania sztucznego oświetlenia itp. można w sposób znaczący zmniejszyć miesięczne koszty utrzymania biura. Atrium Garden to warszawski biurowiec, który jest doskonałym przykładem zastosowania ekologii . Biurowiec ten otrzymał certyfikat Green Building, który wydawany jest przez Komisję Europejską.

Certyfikat ten jest nie tylko prestiżowym wyróżnieniem, ale również dowodem potwierdzającym, że certyfikowany biurowiec zużywa o jedną czwartą mniej energii, niż przewidują krajowe normy. Atrium Garden to biurowiec klasy A, który odznacza się najwyższą klasą energooszczędności. W standardzie budynku znajduje się m.in. kontrola dostępu, klimatyzacja, czujniki dymu, a nawet podnoszone podłogi. Standardowo biurowiec oferuje także system BMS (ang. Building Managment System), czyli system zarządzania budynkiem. Dzięki niemu zintegrowane są wszystkie instalacje, jakie znajdują się w budynku. Zadaniem systemu BMS jest kontrola paramentów pracy urządzeń a także zawiadamianie o wszelkich problemach technicznych oraz awariach.

Kluczowe znaczenie ma także kwestia parkingu – najemcy sprawdzają, czy dany biurowiec oferuje miejsca parkingowe. Duże znaczenie ma bowiem, czy zarząd firmy jak i pracownicy, a często także kontrahenci i klienci, mogli swobodnie zaparkować w pobliżu biura. W ścisłym centrum biurowce oferują zazwyczaj podziemne parkingi, jednak należy się liczyć z ograniczoną liczbą miejsc postojowych, które można wynająć. Wbrew pozorom jest to bardzo ważna kwestia, ponieważ firmy – aby utrzymać przy sobie dobrych pracowników – muszą zapewnić im zarówno dogodne warunki pracy w biurze, jak i łatwy dojazd do miejsca pracy. Brak możliwości zaparkowania w budynku, zwłaszcza w ścisłym centrum dużego miasta, mógłby okazać się bardzo kłopotliwy i zwyczajnie odstraszyć pracowników, którzy z łatwością znajdą zatrudnienie w innym dużym przedsiębiorstwie.

Obecność stref relaksu i pokoi socjalnych to także coraz częstsza rzecz, na jaką duże przedsiębiorstwa zwracają uwagę. Rynkowym graczom zależy na utrzymaniu wysokiego poziomu oraz prestiżu, zatem zapewnienie pracownikom tego typu pomieszczeń wpisuje się w standard.
Dla najemców istotne są ponadto takie kwestie, jak wyposażenie w klimatyzację, obecność recepcji, wind, oraz ochrony wraz z monitoringiem.

Inwestycje w biurowce, o których mówi się głośno

Polski rynek staje się coraz bogatszy w prestiżowe inwestycje biurowe. Przybywa ich z roku na rok, a każda kolejna stara się wyróżnić spośród innych. Poniżej prezentujemy kilka biurowych inwestycji, które naszym zdaniem zasługują na uwagę.

Budynek biurowy SQ Business Center, Wrocław

SQ Business Center jest nowoczesnym budynkiem biurowym klasy A. Budynek powstał we Wrocławiu, zachwycając swoją futurystyczną formą. SQ Business Center odznacza się wysokim standardem wykończenia i także innowacyjnymi rozwiązaniami technologicznymi. Na uwagę zasługuje przestronny zielony taras o powierzchni 80 metrów kw. To przestrzeń, która sprzyja biznesowi, obecność tarasu daje pracownikom możliwość zacieśnienia więzów pracowniczych podczas swobodnych rozmów a także zrelaksowania się. Istotna jest także bardzo atrakcyjna lokalizacja biurowca – znajduje się on przy ulicy Legnickiej, dzięki czemu najemcy mają zapewniony łatwy dostęp zarówno do centrum miasta, jak i lotniska.
Inwestycja powstała pod szyldem firmy budowlanej ANTCZAK, obecnej na rynku od 1981 roku.

Kompleks biurowy Proximo, Warszawa

Na nowoczesny kompleks biurowy składają się dwa budynki – Proximo I oraz Proximo II. Wyrósł on na obrzeżach Centralnego Obszaru Biznesu. Oba budynki biurowe wybudowano w standardzie klasy A.

Budynek Proximo I usytuowany jest na warszawskiej Woli przy ulicy Prostej. Drugi budynek, Proximo II, mieści się przy ulicy Przyokopowej.
Biurowce Proximo oferują łącznie 46 335 metrów kw. powierzchni biurowej oraz 2650 metrów kw. powierzchni handlowo-usługowej. Kompleks posiada 641 miejsc parkingowych w garażu podziemnym. Modernistyczny wygląd kompleks zawdzięcza współpracy dwóch pracowni – brytyjskiej Rolfe Judd oraz włoskiej Pininfarina. Kompleks powstał w duchu zróżnicowanego budownictwa. Biura wyposażone są w system BMS (system centralnego sterowania budynkiem, w którym pisaliśmy wyżej), istnieje też możliwość regulacji temperatury w pomieszczeniach biurowych. W budynkach znajdują się ponadto szybkobieżne windy, system kontroli bezpieczeństwa, a nawet generator prądotwórczy.

Przestrzeń biurową można zaaranżować zarówno w formule open space, jak i gabinetowej, dzięki siatce planistycznej. Inwestorem jest firma specjalizująca się w prowadzeniu inwestycji na rynku nieruchomości, Hines.
Kompleks Biurowy Proximo uzyskał certyfikat BREEAM na poziomie VERY GOOD, co daje najemcom gwarancję wysokiej jakości, niższych kosztów eksploatacji oraz możliwości komfortowej pracy.

Budynek biurowy Face2Face Business Campus, Katowice

Katowicki biurowiec powstaje przy ulicy Chorzowskiej. Na inwestycję składa się trzynastopiętrowy budynek. Powierzchnia biurowa będzie wynosić ponad 46 tysięcy metrów kw. Budynek zaprojektowany został przez architektów z pracowni grupa 5 architekci. Inwestorej jest firma Echo Investment.
W pierwszym etapie inwestycji do użytku ma zostać oddane ponad 20,5 tys. metrów kw. powierzchni najmu, natomiast w drugim etapie – około 26 tys. metrów kw.
Face2Face Business Campus uzyskał certyfikat BREEAM na poziomie EXCELLENT.
Zakończenie budowy tego nowoczesnego biurowca zaplanowano na 2020 rok.

Magdalena Paluch
Redaktor Naczelna

W ciągu ostatnich dwóch lat całkowity zasób nowoczesnej powierzchni magazynowej i logistycznej w Polsce wzrósł o 40%. Rynek nie zwalnia i przyciąga coraz większą uwagę inwestorów międzynarodowych.

Wielkość nowej podaży w 2018 r. była powtórzeniem dobrego wyniku z poprzedniego roku. Wyniosła ona 2,2 mln m kw. czyli o zaledwie 200 tys. m kw. poniżej rekordowego 2017 r. Dzięki obu tym wynikom całkowity zasób w ostatnich dwóch latach powiększył się o ponad 40% i osiągnął poziom niemal 15.7 mln m kw. na koniec grudnia 2018.
Ponownie około jedna trzecia nowej podaży przypadła na region Polski Centralnej, gdzie dostarczono m. in. kolejne etapy kompleksu Central European Logistics Hub, obiekt Zalando w Głuchowie, Panattoni Park Stryków II i P3 Piotrków.

„Rynek w Polsce Centralnej w ciągu jednego roku powiększył się niemal o połowę. W okolicach Łodzi w 2018 roku oddano do użytku aż 780 tys. mkw., z czego aż 322 tys. przypadło na ostatni kwartał. Pod względem tempa rozwoju rynku rezultat ten plasuje region centralny na pozycji niekwestowanego lidera na polskiej mapie magazynów” – powiedział Igor Roguski, Dyrektor Działu Powierzchni Przemysłowych i Logistycznych, BNP Paribas Real Estate Poland.

Mimo znacznego wzrostu istniejącej powierzchni, wskaźnik pustostanów w ciągu 2018 roku oscylował wokół historycznie niskich wyników. Świadczy to o wysokim popycie na powierzchnie magazynowe w Polsce, który zachęca deweloperów do rozpoczynania kolejnych inwestycji. Obecnie w budowie znajduje się ok. 1,9 mln m kw. nowoczesnej powierzchni magazynowej. Jest to największy w historii wolumen odnotowany na koniec roku.

„Polska jest dziś na czwartym miejscu w Europie, po Niemczech, Francji oraz Wielkiej Brytanii, pod względem popytu netto na powierzchnie magazynowe. Rynek charakteryzuje się dużym wolumenem umów przednajmu. Aż 68% z realizowanych obecnie projektów jest już wynajętych. Dodatkowo, w dalszym ciąg popularnością cieszą się projekty typu BTS, czyli obiekty projektowane i budowane dla potrzeb konkretnego najemcy” – opiniuje Patrycja Dzikowska, Działu Analiz Rynkowych i Doradztwa, BNP Paribas Real Estate Poland.

Najwięcej budowanej obecnie powierzchni przypada na obszar Górnego Śląska, gdzie łączna powierzchnia budowanych obiektów wyniosła na koniec roku 488 400 m kw., a największym realizowanym projektem był Panattoni BTS Gliwice. Dużym zainteresowaniem deweloperów cieszy się też w dalszym ciągu rejon Polski Centralnej, gdzie powstają m. in. projekty BTS dedykowane Leroy Merlin, Castoramie oraz dalszy etap Central European Logistics Hub.

Czynsze i lokalizacja determinowane przez dostępność pracowników
Rosnące koszty pracy i materiałów budowlanych oraz stale wysoki poziom popytu wywierają presję na stawki czynszów. W ciągu całego 2018 r. obserwowany był powolny wzrost przeciętnych kosztów najmu, hamowany jedynie przez wysoki poziom nowej podaży.

Najdroższymi obiektami na rynku są magazyny zlokalizowane na terenie Warszawy, gdzie stawki czynszu sięgają 5,35 euro miesięcznie za m kw. powierzchni. Z kolei najniższe stawki najmu dotyczą wielkopowierzchniowych obiektów zlokalizowanych w Polsce Centralnej, choć i tam również odnotowano wzrost średnich stawek czynszów.

Więcej szczegółów znaleźć można w raporcie: At a Glance, RYNEK POWIERZCHNI PRZEMYSŁOWYCH I MAGAZYNOWYCH W POLSCE Q4 2018.
Raport został opracowany przez specjalistów BNP Paribas Real Estate Poland.

Aplikacje pozwalające zamawiać room service za pomocą emoji, lobby urządzone na wzór kreatywnych coworków, bary serwujące regionalne piwa, czy przestrzenie, w których poczujemy się częścią lokalnej społeczności – to kierunek, w którym zmierza coraz więcej hoteli. Powód? Rosnące oczekiwania klientów motywują operatorów i właścicieli do tworzenia marek hotelowych, które będą dostarczać nam unikalnych doświadczeń.

Zmieniający się profil gości hotelowych na całym świecie, a także ewolucja (czy nawet rewolucja) ich oczekiwań sprawiają, że tradycyjny model hoteli oparty na kategoryzacji w postaci gwiazdek, jest stopniowo zastępowany nowym podziałem – na hotele ekonomiczne, biznesowe, lifestyle’owe i luksusowe.

„Silnie rosnąca klasa średnia w Polsce i na świecie to przede wszystkim bardziej świadomi konsumenci, którzy poszukują unikalnych i autentycznych doświadczeń pozwalających im na wyrażenie swojej indywidualności. Nie zależy już nam tak bardzo na przestronnych pokojach, w których najczęściej tylko śpimy. Niezależnie od tego, czy podróżujemy prywatnie czy służbowo, zależy nam, aby przestrzeń hotelu inspirowała, pobudzała kreatywność i wspierała nasz well-being. Design odgrywa coraz większą rolę w rezerwacji hotelu. To wszystko sprzyja powstawaniu nowych formatów i marek hotelowych, takich jak PURO, które wywindują nasze doświadczenia na kolejny poziom” – kometuje Agata Janda, Dyrektor ds. Doradztwa Hotelowego, JLL.

Niebagatelny wpływ na dywersyfikację sektora hotelowego miał też Airbnb. Twórcy portalu swój pomysł oparli przede wszystkim na czynniku związanym z lokalnością. Dlaczego? Wielu ludzi podróżując, stawia na autentyczność i nie chce, aby ściana hotelu odgradzała ich od kultury i życia codziennego mieszkańców danego miasta czy kraju. Ten trend zauważyli też operatorzy hotelowi, którzy częściej aranżują wystrój lobby i pokoi, uwzględniając elementy charakterystyczne dla konkretnej lokalizacji. Przykładem jest Hotel Mercure Stare Miasto, Hotel Indigo w Krakowie czy też zaplanowane na luty Moxy na warszawskiej Pradze.

Kolebką „hotelowego lifestyle’u” był Londyn, Nowy Jork, Berlin oraz Amsterdam. Koncepty takie jak Hoxton, Ace Hotel, Mama Shelter, czy kultowy CitizenM zrewlucjonizowały tradycyjny hotelowy format między innymi poprzez zredefiniowanie roli hotelowego lobby. Mało formalna, niezobowiązująca atmosfera, ekscytujące wnętrza, muzyka na żywo. Dzięki tym czynnikom stało się ono modnym miejscem spotkań, ciekawą alternatywą na biznesowy lunch, jak i popularnym adresem na wieczorne wyjście. Zrodziła się moda na rooftopy. Radio Bar w ME Hotel w Londynie stał się bardziej poularny niż sam hotel. W Polsce coraz więcej operatorów chce umieszczać hotelowe restauracje na najwyższych piętrach, a nie na parterze, co z wielkim sukcesem funkcjonuje na przykład w Courtyard by Marriott w Katowicach.

„Jeszcze kilka lat temu restauracja hotelowa była utożsamiana z miejscem dedykowanym wyłącznie hotelowym gościom. Aktualnie więcej marek stawia na ciekawe przestrzenie restauracyjne, barowe, czy nawet miejsca z lokalnymi wyrobami piekarniczymi – na przykład PURO na Kazimierzu czy Praktik Bakery w Barcelonie. W ten sposób hotel zaczyna konkurować z miejscowymi konceptami gastronomicznymi i przede wszystkim przyciąga gości z zewnątrz, stając się modnym miejscem do spędzania wolnego czasu” – dodaje Agata Janda, Dyrektor ds. Doradztwa Hotelowego, JLL.

Nie ulega wątpliwości, że zyskujące w ostatnich latach na popularności przestrzenie coworkingowe znacząco wpłynęły na oczekiwania najmłodszej grupy pracowników w stosunku do miejsca pracy. Oferowane przez operatorów elastyczne umowy członkowskie, a także popularyzacja pracy zdalnej i rosnąca rzesza freelancerów, sprzyjają rozwojowi tego segmentu rynku biurowego, co nie pozostaje bez wpływu również na sektor hoteli.

„Lifestylowe koncepty, takie jak wiedeński Schani czy amsterdamski The Student Hotel, oferują swoim gościom strefy coworkingowe, przypominające najwyższej klasy przestrzenie znane z kreatywnych wnętrz Spaces czy WeWork. Ciekawym pomysłem, który także nieśmiało pojawia się na rynku, są hybrydowe projekty z pogranicza colivingu i coworkingu. Sztandarowym przykładem tego trendu jest wywodzący się z Amsterdamu koncept Zoku, który oferuje miejsce do zamieszkania na dłużej – od kilku dni do nawet kilku miesięcy – dedykowane podróżującym profesjonalistom” – podkreśla Adam Lis, Flexible Office Solutions Manager, JLL.

„Tradycyjna” konkurencja nie pozostaje w tyle – w ubiegłym roku sieć AccorHotels rozpoczęła w Paryżu współpracę z operatorem przestrzeni elastycznych Nextdoor, którego będzie lokowała w swoich obiektach.

„Strefy coworkingowe w hotelach pozwalają na swoisty work-life balance także w podróży – odpoczywamy w pokoju hotelowym, a pracujemy w miejscu do tego przeznaczonym. Jest to poniekąd symetryczny trend do tego, który obserwujemy w biurach, gdzie coraz częściej pojawiają się strefy relaksu, a nawet pokoje drzemek” – mówi Adam Lis, Flexible Office Solutions Manager, JLL.

Bez względu na to, czy jesteśmy turystami, lub podróżujemy służbowo, częściej zależy nam, aby być częścią grupy i poznawać nowych ludzi. Dlatego goście hoteli mniej czasu spędzają w pokojach, a więcej – w przestrzeniach wspólnych.

Warto zwrócić uwagę, że wraz z postępującym zróżnicowaniem sektora hotelowego, granice pomiędzy poszczególnymi formatami zaczynają się zacierać. Na rynku przybywa modeli hybrydowych, łączących np. lifestyle z biznesem. Jest to tym bardziej ważne, że potrzeby gości hoteli ciągle ewoluują – stajemy się bardziej wielozadaniowi, częściej niż kiedyś łącząc podróże z pracą zawodową i w związku z tym poszukujemy miejsc, które będą naturalnie odpowiadać na nasz dynamiczny styl życia.

Raport został opracowany przez ekspertów z firmy JLL.

Warszawa, Kraków i Wrocław – oferują dostęp do wyspecjalizowanych, dobrze wykształconych pracowników, nowoczesną powierzchnię biurową oraz odpowiednią infrastrukturę. O centra usług wspólnych konkurują nie tylko z innymi miastami w kraju, ale również z dużymi aglomeracjami na całym świecie.

– Obserwujemy dynamiczny rozwój centrów R&D – mówi dr Bolesław Kołodziejczyk, Dyrektor Działu Badań Rynkowych i Doradztwa w Cresa Polska. – Dotyczy to także dużych instytucji finansowych, obsługujących zaawansowane procesy na całym świecie. Dlatego międzynarodowe koncerny, chcąc zaoferować usługi na wyższym poziomie, na lokalizację swoich centrów badawczo-rozwojowych i SSC wybierają najsilniejsze ośrodki akademickie.

Jak zaznacza Bolesław Kołodziejczyk, poziom płac najszybciej rośnie w największych miastach. – Dlatego firmy, które się tam lokują, muszą dobrze kalkulować, czy są w stanie udźwignąć większe koszty i na tej podstawie stworzyć też odpowiednio większą wartość dodaną – wyjaśnia ekspert z Cresa Polska.

Duże miasta mają jednak też wiele innych atutów, m.in. dużą podaż nowoczesnej powierzchni biurowej. Warszawę, Kraków i Wrocław w pierwszej kolejności pod uwagę wezmą również korporacje, które dopiero wchodzą do Polski. – Kadra zarządzająca, która będzie tutaj pracować to często obcokrajowcy (zazwyczaj z rodzinami), którzy wcześniej żyli i pracowali w dużych miastach. Przenosząc się do Polski, będą szukali podobnego wielkomiejskiego otoczenia, zapewniającego odpowiedni poziom rozrywki i edukacji dla dzieci – twierdzi Kołodziejczyk.

Centra SSC dynamicznie rozwijają się we Wrocławiu. W kilkunastu ostatnich miesiącach na wejście do stolicy Dolnego Śląska zdecydowali się: Smith & Nephew, Olympus oraz Schaeffler i Duco. W tym samym czasie wiele firm obecnych już w Krakowie – jak Grupa HSBC, Varroc Lighting Systems, Qualtrics, Kingfisher oraz Infinity Ward Poland – rozszerzyło swoją działalność.

W pozyskiwaniu centrów usług wspólnych nie do przecenienia jest również rola samorządów. Co konkretnie mogą zrobić? – Słuchać inwestorów i zauważać ich potrzeby. Wzmocnić ośrodki akademickie, tworząc odpowiednie warunki, żeby oferta uczelni była skorelowana z oczekiwaniami inwestorów – podpowiada Bolesław Kołodziejczyk. – Ale przede wszystkim sprawić, żeby najlepsi absolwenci nie wyjeżdżali za granicę. Szczególnie teraz, gdy trwa walka o tzw. talenty, komfort życia w mieście jest w stanie bardzo szybko przełożyć się na wzrost jego atrakcyjności biznesowej.
Władze samorządowe Wrocławia, w szczególności ARAW, starają się przede wszystkim skojarzyć biznes z nauką. – Udanym przykładem takiej współpracy są tzw. klasy patronackie, które mogą dostosowywać program kształcenia do potrzeb pracodawcy, w zamian za co jest on zobowiązany do organizowania zajęć praktycznych, praktyk zawodowych oraz przekazania sprzętu. Bardziej zaawansowaną formą są klasy dedykowane, gdzie firma dodatkowo deklaruje zatrudnienie części absolwentów. Zarówno klasy patronackie, jak i klasy dedykowane działają we wrocławskich szkołach branżowych i technicznych – mówi Katarzyna Krawcewicz z Agencji Rozwoju Aglomeracji Wrocławskiej.

Również w stolicy Małopolski powstają interesujące inicjatywy łączące przedstawicieli nauki i biznesu.– Jednym z ciekawszych przykładów realizowanej w Krakowie współpracy na linii nauka-biznes, jest kooperacja kilkunastu krakowskich centrów biznesowych oraz krakowskiego stowarzyszenia firm działających w sektorze nowoczesnych usług Aspire, z Uniwersytetem Ekonomicznym przy prowadzeniu specjalizacji The Future of Global Business Services – mówi Katarzyna Wysocka, p.o. dyrektora Wydziału ds. Przedsiębiorczości i Innowacji w Urzędzie Miasta Krakowa.
Według prognoz ABSL do 2020 roku zatrudnienie w sektorze nowoczesnych usług dla biznesu ma przewyższyć 300 tys. osób. Jak bardzo na tym wzroście skorzystają Kraków, Wrocław i stolica? – Największe polskie miasta mają olbrzymi potencjał, szczególnie teraz, gdy duże gospodarki europejskie tracą swój impet. Polska postrzegana jest jako bezpieczna przystań, w dodatku ciągle bardzo konkurencyjna w wielu aspektach, w porównaniu z Zachodem – mówi Bolesław Kołodziejczyk. – Dlatego duże miasta będą się rozwijały, ale tempo tego rozwoju w dużej mierze zależy od nich samych oraz od tego, czy zadbają o odpowiednie warunki dla funkcjonowania biznesu.
Autorem raportu jest Cresa Polska.