Konflikt zbrojny na Ukrainie oraz jego transgraniczne, gospodarcze skutki stawiają wielu wykonawców umów o roboty budowalne w trudnej sytuacji. Niedostępność materiałów i przerwanie łańcuchów dostaw z jednej strony, z drugiej wzrost cen materiałów budowlanych i kosztów robocizny, a także wyjazd z Polski pracowników będących obywatelami Ukrainy powoduje, że realizacja umowy po pierwotnie ustalonej cenie staje się zadaniem nie tyle karkołomnym, co w ogóle niemożliwym.

Umowy zawierane w zwykłym cywilnym trybie mogą być bez przeszkód renegocjowane. Zachodzą bowiem nadzwyczajne okoliczności, które powodują, że wykonanie umowy byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami lub groziłoby wykonawcy rażącą stratą, a żadna ze stron nie mogła w chwili zawarcia umowy takich okoliczności przewidzieć. Strony nie mają żadnych obostrzeń, poza aktualnymi rynkowymi warunkami, które je ograniczają. Jeżeli zatem wolą stron jest kontynuacja umowy na zasadach partnerskich i bez niepotrzebnych konfliktów, powinny dojść do porozumienia.

O wiele więcej trudności stwarza podwyższenie wynagrodzenia należnego wykonawcy na podstawie umowy zawartej w trybie zamówienia publicznego.

W szczególności zamawiający, znając czynniki jakie wpływają na poziom kalkulacji cen, jak również mechanizmy funkcjonowania rynku i umów długoterminowych, powinien formułować klauzule pozwalające na dostosowywanie poziomu wynagrodzenia wykonawcy do zmieniających się okoliczności. W ramach takich klauzul dopuszczalna jest zmiana wynagrodzenia wykonawcy, która uwzględnia koszty materiałów, usług oraz koszty osobowe związane z wykonaniem umowy i dostosowuje je do aktualnych cen.

Jeżeli Strony nie przewidziały możliwości wprowadzenia zmian w umowie na podstawie wskazanych klauzul, przywrócenie równowagi ekonomicznej stron danego kontraktu możliwe jest tylko poprzez ustalenie, że modyfikacja umowy wywołana jest okolicznościami, których nie można było przewidzieć, pomimo dochowania należytej staranności w procesie przygotowania postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Chodzi przede wszystkim o obiektywny brak możliwości przewidzenia takiej zmiany lub jej skali. Gwałtowna dekoniunktura, ograniczenie dostępności surowców, istotny wzrost cen materiałów to typowe zjawiska gospodarcze w pełni niezależne od stron, które mogą uzasadniać zmianę wynagrodzenia wykonawcy. Jednak dodatkowym warunkiem przedmiotowej zmiany jest również ustalenie, że ta nieprzewidziana okoliczność wywiera realny wpływ na sytuację wykonawcy i możliwość realizacji kontraktu zgodnie z pierwotnymi postanowieniami.

Warto pamiętać, że skorzystanie z klauzul umownych oraz klauzul waloryzacyjnych, jeżeli umowa je przewiduje, i podwyższenie wynagrodzenia należnego wykonawcy na tej drodze, nie wyklucza powoływania się na nadzwyczajne okoliczności, o ile klauzule nie są wystarczające do całkowitego zniwelowania niekorzystnych dla wykonawcy skutków nadzwyczajnych okoliczności i przywrócenia ekonomicznej równowagi stron zawartej umowy.