W dniach 6 i 7 lipca 2022 roku Sejm RP rozpatrywał projekt zmian w kodeksie karnym, przewidującym między innymi wprowadzenie do ustawy przepisów dotyczących przepadku pojazdu mechanicznego lub jego równowartości w przypadku popełnienia przestępstwa w ruchu drogowym.

W przypadkach wskazanych w ustawie w stosunku do sprawcy czynu z art. 173 k.k. (katastrofa w ruchu lądowym), art. 174 k.k. (sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym) lub art. 177 k.k. (wypadek w ruchu lądowym), jeśli znajdował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub zbiegł z miejsca przestępstwa, sąd obligatoryjnie orzekać miałby przepadek pojazdu lub jego równowartości. Z kolei w przypadku popełnienia czynu z art. 178a § 1 lub § 4 k.k. (prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości), sąd orzekałby przepadek pojazdu lub jego równowartości, jeśli zawartość alkoholu w organizmie przekroczyłaby próg 1,5‰ lub 0,75 mg/dm3.

Przepadek pojazdu mechanicznego następowałby w przypadku, gdy sprawca przestępstwa jest wyłącznym właścicielem takiego pojazdu. W innych przypadkach, tj. jeżeli pojazd podlegający przepadkowi nie stanowiłby wyłącznej własności sprawcy lub gdyby orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego było niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego zbycie, utratę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie, sąd orzekałby przepadek równowartości tego pojazdu.

Za równowartość uznawana byłaby wartość pojazdu określona w polisie ubezpieczeniowej na rok, w którym popełniono przestępstwo, a w razie braku polisy – średnią wartość rynkową pojazdu, odpowiadającego przy uwzględnieniu marki, modelu, roku produkcji, typu nadwozia, rodzaju napędu i silnika, pojemności lub mocy silnika oraz przybliżonego przebiegu, pojazdowi prowadzonemu przez sprawcę na podstawie dostępnych danych, bez powoływania w tym celu biegłego. Gdyby ustalenie wartości rynkowej pojazdu nie byłoby możliwe ze względu na szczególne cechy tego pojazdu, nastąpiłoby zasięgnięcie opinii biegłego.

Projekt przepisów wyłącza możliwość orzeczenia przepadku pojazdu lub jego równowartości w przypadku, gdy sprawca prowadzi pojazd mechaniczny niestanowiący jego własności lub współwłasności, jeśli równocześnie sprawca ten wykonuje czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takim przypadku sąd orzekać ma nawiązkę w wysokości nie niższej niż 5 tys. złotych na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Projektodawca wskazuje, że za przyjęciem takiego rozwiązania przemawia okoliczność, że w ramach wykonywanego zawodu kierowcy prowadzą pojazdy o wartości niejednokrotnie tak znacznej, że orzeczenie przepadku równowartości czyniłoby iluzoryczną możliwość jej uiszczenia przez sprawcę bądź od niego wyegzekwowania, jak również jawiło się jako rażąco niesprawiedliwe i nieproporcjonalne (np. motorniczy, maszyniści, kierowcy samochodów ciężarowych).

Proponowane zmiany mają niewątpliwie częściowo populistyczny, a nie merytoryczny charakter. Polityka zaostrzana kar (przepadek pojazdu lub jego równowartości jest przecież swoistą karą dla sprawcy) nie stanowi skutecznego remedium, które wyeliminuje czy ograniczy ilość przestępstw drogowych, tak samo, jak nie ograniczyło ich znaczne podwyższenie mandatów. Niemniej jednak z punktu widzenia dolegliwości finansowej, jaką będzie przepadek pojazdu lub jego równowartości można przyjąć, że chociaż pewna część potencjalnych sprawców zrezygnuje z prowadzenia samochodu w stanie nietrzeźwości. Czy jednak zamierzony cel prewencyjny zostanie w pełni osiągnięty będzie można ocenić dopiero po pewnym czasie obowiązywania tych przepisów.

Niezależnie od powyższego, należy zauważyć na to, że proponowane rozwiązania są niekonsekwentne w zakresie przepadku pojazdu przy popełnieniu czynu z art. 178a k.k. Zgodnie bowiem z proponowaną regulacją przepadek ma dotyczyć tylko sytuacji „bardziej pijanych” kierowców (tj. powyżej 1,5‰), ci którzy mają niższe stężenie alkoholu przepadku pojazdy unikną. Na tym tle należy wskazać, że jest to rozwiązanie wadliwe, które wprowadzać będzie sztuczne rozgraniczenie stosowania przepadku pojazdu lub jego równowartości w stosunku do pijanych kierowców.

Na chwilę obecną projekt zmian w kodeksie karnym został przyjęty przez Sejm, co oznacza, że przekazaniu jej Senatowi, izba wyższa parlamentu rozpocznie prace nad uchwaloną przez Sejm ustawą.